शिक्षणप्रसारक व समाजसेविका सावित्रीबाईंची जन्मतारीख, ३ जानेवारी १८३१, म्हणूनच सावित्रीबाई फुले यांची जयंती ३ जानेवारी या दिवशी साजरी करतात. (Savitribai Jyotirao Phule Jayanti Punyatithi) तसेच सावित्रीबाई फुले यांची १० मार्च रोजी पुण्यतिथी साजरी केली जाते. यानिमित्ताने आपण त्यांच्या सामाजिक कार्याची अधिक माहिती जाणून घेवूयात.
सावित्रीबाई फुले यांचे नायगाव हे जन्मगाव आहे. हे सातारा जिल्ह्यातल्या खंडाळा तालुक्यातील ७१२.३५ हेक्टर क्षेत्राचे गाव आहे. सावित्रीबाई फुले जयंती दिन हा दिवस संपूर्ण महाराष्ट्रात बालिका दिन म्हणून साजरा केला जातो. तसेच महिला मुक्ती दिन म्हणूनही साजरा केला जातो. स्रियांना उजेडाची वाट दाखविणाऱ्या ज्ञानज्योती क्रांतीज्योती सावित्रीबाई फुले यांना जयंती दिनी विनम्र अभिवादन!
सावित्रीबाई ज्योतीराव फुले- भारतातील पहिल्या महिला शिक्षिका आणि समाजसुधारक
‘सावित्रीबाई ज्योतीराव फुले ‘ (Savitribai Jyotirao Phule) या भारताच्या थोर समाजसुधारक होत्या. (India’s first Woman Teacher and Social Reformer) त्या भारतातील पहिल्या शिक्षिका, मुख्याध्यापिका, स्री शिक्षणाच्या प्रणेत्या,विद्येची जननी होत्या. त्यांची ” भारतातील पहिल्या महिला शिक्षिका ” म्हणून ओळख आहे. सावित्रीबाई महाराष्ट्रातील सुप्रसिद्ध कवयित्री होत्या. महाराष्ट्रातील सामाजिक सुधारणा चळवळीतील एक महत्त्वाची व्यक्ती म्हणून त्या ओळखल्या जातात.
सावित्रीबाई फुले एक गरीब कुटुंबात जन्मलेल्या होत्या. त्यांच्या जीवनातल्या संघर्षांमुळे भारतात महिला शिक्षणाची प्रथम आणि महत्वाची क्रांती सुरु झाली. सावित्रीबाई या ९ वर्षांच्या असताना इस १८४० मध्ये त्यांचा विवाह १३ वर्षे वयाच्या महात्मा जोतिबा फुले यांच्याशी झाला. आपले पती महात्मा ज्योतिराव फुले यांच्यासोबत त्यांनी भारतातील महिलांचे अधिकार सुधारण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली.
सावित्रीबाई फुले लग्न होईपर्यंत अशिक्षित होत्या, त्या कधीच शाळेत गेल्या नाहीत. ज्योतिराव हे एक समाजसुधारक होते ज्यांनी स्त्री शिक्षणाच्या प्रसारासाठी काम केले. सावित्रीबाई फुले यांचे शिक्षण ज्योतिरावांनी लग्नानंतर केले. त्यानंतर, सावित्रीबाई फुले यांनी दोन शिक्षक-प्रशिक्षण कार्यक्रमात सहभाग घेतला.
भारतातील पहिल्या शाळेची स्थापना
ज्या काळात स्त्री शिक्षण निषिद्ध मानले जात असे, त्या काळात सावित्रीबाई फुले यांनी त्यांचे पती ज्योतिराव फुले यांच्यासमवेत १ जानेवारी १८४८ मध्ये पुण्यात भिडे वाड्यात मुलींसाठी भारतातील पहिली शाळा स्थापन केली. ही शाळा देशात स्थापन झालेल्या सुरुवातीच्या शाळांपैकी एक होती.
महिलांचे सक्षमीकरण आणि सामाजिक अडथळे दूर करण्यात शिक्षणाची महत्त्वाची भूमिका ओळखून, त्यांनी महिला शिक्षित व्हाव्यात या हक्कांसाठी वकिली केली. त्यांना भारतीय स्त्रीवादाची जननी मानले जाते.
सावित्रीबाई फुले यांच्या जयंती दिनी महाराष्ट्रातच नाही तर संपूर्ण भारतातून लोक वेगवेगळ्या माध्यमातून त्यांना अभिवादन करत असतात. १८६ व्या जन्मदिनानिमित्त २०१७ साली गूगल डूडल प्रसिद्ध करून गूगलने हि त्यांना अभिवादन केले.
सावित्रीबाई फुले यांचे योगदान व सन्मान
(Contribution and Honor of Savitribai Phule): शिक्षणातील त्यांच्या योगदानाच्या पलीकडे, सावित्रीबाई एक कट्टर समाजसुधारक होत्या ज्यांनी अत्याचारी जातिव्यवस्थेला आव्हान दिले आणि उपेक्षित समुदायांच्या हक्कांसाठी वकिली केली. त्यांच्या लिखाणातून, भाषणातून आणि सक्रियतेच्या माध्यमातून त्यांनी खोलवर रुजलेल्या पितृसत्ताक आणि जातीयवादी विचारसरणीचे उच्चाटन करण्याचा प्रयत्न केला.
सावित्रीबाई फुले भारतीय इतिहासातील एक प्रतिष्ठित व्यक्तिमत्व म्हणून उभ्या आहेत, केवळ देशातील पहिल्या महिला शिक्षिका म्हणून नव्हे तर सामाजिक सुधारणा आणि महिला शिक्षणासाठी त्यांनी केलेल्या अथक प्रयत्नांसाठी अनेक सामाजिक नियम मोडून असंख्य महिलांना शिक्षणाचा मार्ग मोकळा केला. १९व्या शतकात पुणे (महाराष्ट्र) समाजात प्रचलित असलेल्या अत्याचारी समाजव्यवस्थेविरुद्ध त्यांनी आवाज उठवला होता. ज्योतिराव फुले यांच्यासमवेत त्यांनी भारतातील महिलांचे अधिकार सुधारण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली.
पुणे येथील चालू असलेले शिक्षण कार्य पाहून १८५२ मध्ये ईस्ट इंडिया कंपनी सरकारने फुले पति पत्‍नींचा मेजर कॅन्डी यांच्या हस्ते जाहीर सत्कार केला आणि शाळांना सरकारी अनुदानही देऊ केले. त्यानंतरही सावित्रीबाई फुल्यांनी, म्हणजेच भारतातल्या त्या पहिल्या शिक्षिकेने आपले शिक्षण देण्याचे व्रत चालूच ठेवले.
सावित्रीबाईंची प्रकाशित पुस्तके आणि साहित्य
(Savitribai’s published books and literature): सावित्रीबाई फुले या एक विपुल लेखिका आणि कवयित्री होत्या. ज्यांच्या साहित्यकृतींमध्ये समानता, सामाजिक न्याय आणि महिला हक्क या विषयांवर लक्ष केंद्रित केले गेले. त्यांच्या कविता आणि निबंधांनी सामाजिक नियमांना आव्हान देण्यासाठी शक्तिशाली साधन म्हणून काम केले.
सावित्रीबाई फुलेची साहित्यिक प्रतिभा अद्वितीय आहे. त्यांच्या कविता आणि लेखनांमध्ये समाजातील विविध कठोरतांचा उल्लेख केला गेला आहे. सावित्रीबाई आणि ज्योतिराव फुलेच्या संघर्षाने त्यांनी समाजातील अनेक कठोर प्रथांचा विरोध केला. त्यांच्या लेखनांमध्ये त्यांनी समाजातील अनेक अन्यायांची ओळख करून दिली आणि समाज्याच्या विचारांमध्ये नवीनता आणली. त्यांनी ’गृहिणी’ नावाच्या मासिकात काही लेखही लिहिले आहेत.
सावित्रीबाईंची प्रकाशित पुस्तके
- काव्यफुले (काव्यसंग्रह)
- सावित्रीबाईंची गाणी (१८९१)
- सुबोध रत्नाकर
- बावनकशी
- जोतिबांची भाषणे (संपादिका : सावित्रीबाई फुले १८५६)
हे सुद्धा वाचा : महात्मा फुले यांच्या पुण्यतिथीनिमित्त जाणून घ्या त्यांचे सामाजिक कार्य व संपुर्ण माहिती
सावित्रीबाई फुले यांची पुण्यतिथि
( Savitribai Phule Punyatithi): सावित्रीबाई आणि त्यांचा दत्तक मुलगा यशवंत फुले यांनी १८९७ मध्ये नालासोपारा परिसरात बुबोनिक प्लेगच्या जगभरातील तिसऱ्या साथीच्या रोगाने प्रभावित झालेल्यांवर उपचार करण्यासाठी एक क्लिनिक उघडले. क्लिनिकची स्थापना पुण्याच्या बाहेरील भागात, संसर्गमुक्त ठिकाणी करण्यात आली.
पांडुरंग बाबाजी गायकवाड यांच्या मुलाला वाचवताना सावित्रीबाईंचा वीरतापूर्वक मृत्यू झाला. गायकवाड यांच्या मुलाला मुंढव्याबाहेरील महार वस्तीत प्लेग झाला हे कळताच सावित्रीबाई फुले त्यांच्या पाठीशी धावून गेल्या आणि त्यांना पाठीवर घेऊन रुग्णालयात नेले. या दरम्यान, सावित्रीबाई फुले यांना प्लेगची लागण झाली आणि १० मार्च १८९७ रोजी रात्री ९.०० वाजता पुणे, महाराष्ट्र येथे त्यांचा मृत्यू झाला. म्हणून १० मार्च हा दिवस त्यांची पुण्यतिथी दिन म्हणून साजरा केला जातो.
सावित्रीबाई फुले बायोग्राफी
(Savitribai Phule Biography)
( ३ जानेवारी, इ.स. १८३१ – १० मार्च, इ.स. १८९७ )
| टोपणनाव | ज्ञानज्योती, क्रांतिज्योती |
|---|---|
| जन्म | ३ जानेवारी, इ.स. १८३१, नायगाव, सातारा, महाराष्ट्र |
| मृत्यू | मार्च १०, इ.स. १८९७, पुणे, महाराष्ट्र |
| चळवळ | मुलींची पहिली शाळा सुरू करणे |
| संघटना | सत्यशोधक समाज |
| पुरस्कार | क्रांतीज्योती |
| प्रमुख स्मारके | जन्मभूमी नायगाव |
| धर्म | हिंदू |
| वडील | खंडोजी नेवसे (पाटील) |
| आई | लक्ष्मीबाई नेवसे |
| पती | ज्योतीराव फुले |
| अपत्ये | यशवंत फुले |
हे तुम्हाला माहित आहे का ? नाही ना मग तर हमखास वाचा –
महापरिनिर्वाण दिवस – परिनिर्वाण म्हणजे काय आणि डॉ. आंबेडकरांच्या पुण्यतिथीला महापरिनिर्वाण दिवस का साजरा केला जातो?
सावित्रीबाई फुले यांचा वारसा आणि प्रभाव
(Legacy and Influence): सावित्रीबाई फुले यांचा वारसा काळाच्या पलीकडे आहे, असंख्य व्यक्तींना सामाजिक नियमांना आव्हान देण्यासाठी आणि सामाजिक न्यायासाठी वकिली करण्यास प्रेरित करते. भारतातील पहिल्या महिला शिक्षिका म्हणून, त्यांनी महिलांच्या पुढील पिढ्यांसाठी त्यांची स्वप्ने आणि आकांक्षा पूर्ण करण्याचा मार्ग मोकळा केला.
शिक्षण आणि सामाजिक सुधारणांबद्दलची त्यांची अतूट बांधिलकी आजही प्रतिध्वनीत आहे, जी आपल्याला चिकाटी, धैर्य आणि दूरदृष्टीच्या परिवर्तनीय शक्तीची आठवण करून देते.
शेवटी, सावित्रीबाई फुले यांचा स्त्री शिक्षणातील अग्रगण्य प्रयत्न आणि सामाजिक सुधारणांचे समर्पण या गोष्टी त्यांना प्रेरणास्थान बनवतात. त्यांचे जीवन आणि योगदान एक व्यक्ती आणि न्याय समाज घडवण्याच्या शाश्वत प्रभावाचा पुरावा आहे.
शिक्षण आणि सामाजिक सुधारणा या दोन्ही पातळीवर असलेल्या अनेक महिलांना आत्मविश्वास मिळवून देण्याची भूमिका सावित्रीबाई फुले यांची होती.
एक अद्वितीय दृष्टिकोन असलेल्या आणि भारतातील पहिल्या महिला शिक्षक म्हणून स्मरणीय असलेल्या सावित्रीबाई फुले यांचे योगदान आजही महत्वाचे आहे. त्यांच्या प्रेरणेने अनेकांचे जीवन बदलले आहे. सावित्रीबाई फुले यांच्या विचारांमुळे अनेक महिला शिक्षकांना आणि समाजसेविकांना प्रेरणा मिळाली.
त्यांच्या जीवनातील सामाजिक, शैक्षणिक आणि सांस्कृतिक क्षेत्रांतील कार्यांच्या माध्यमातून सावित्रीबाई आपल्याला समाज्याप्रती असलेली जाणीव करून देतात. समाजाच्या अद्वितीय इतिहासात महान असलेल्या सावित्रीबाई जगाला आजही स्मरणात आहेत. म्हणूनच आजही सावित्रीबाई फुले यांची जयंती व पुण्यतिथी मोठ्या उत्साहात साजरी केली जाते.
सावित्रीबाई फुले जयंती स्टेट्स शुभेच्छा
(Savitribai Phule Jayanti Status Wishes Quotes)
१)
ज्ञानाची ‘मशाल’
प्रत्येक घरात धगधगावी
स्री शक्तीची महती
साऱ्या जगाने गौरावावी!
२)
भारतातील पहिल्या शिक्षिका, मुख्याध्यापिका, स्री शिक्षणाच्या प्रणेत्या,
विद्येची जननी व समस्त स्रियांना उजेडाची वाट दाखविणाऱ्या ज्ञानज्योती
सावित्रीबाई फुले यांना जयंती दिनी विनम्र अभिवादन !
३)
मुलीना दिली सरस्वतीची सावली
अशी हि थोर माऊली
सावित्रीबाई फुलेंच्या कार्याला
सलाम पावलो पावली
४)
५)
हे हि वाचा : 2024 Marathi Festivals Holidays Calendar: २०२४ मधील सण उत्सव हॉलिडे मराठी कैलेंडर
सावित्रीबाई फुले यांच्याविषयी माहितीपट
सावित्रीबाई फुले व महात्मा ज्योतिबा फुले यांच्या जीवनावर वेगवेगळे चित्रपट व मालिका निर्माण केल्या गेल्या त्यातील काहिंचे संदर्भ खाली दिले आहेत.
१) सोनी लिव्ह वरील मालिका – सावित्रीज्योती
२) युटूब वरील दूरदर्शन वरील मालिका – क्रांतीज्योती सावित्रीबाई फुले
३) सत्यशोधक मराठी चित्रपट – ओटीटी प्लेटफॉर्म
थोडक्यात सारांश :
सावित्रीबाई फुले यांच्या कार्यांची ओळख करून घेणे आजही अत्यंत महत्वाची बाब आहे. त्यांच्या शैक्षणिक कार्यामुळे भारतीय महिलांना त्यांच्या अधिकारांची मागणी करण्याची संधी मिळाली. असा हा सावित्रीबाई फुले यांचा अद्भुत आणि प्रेरणादायी जीवन प्रवास आहे, ज्यामुळे त्यांच्या योगदानाने भारतीय समाजाचा मान वाढला आहे.
मित्रानो वरील लेखात आम्ही ज्ञानज्योती क्रांतीज्योती सावित्रीबाईं आणि ज्योतिबा फुले यांचे शिक्षणाप्रती असलेले अग्रगण्य प्रयत्न, योगदान तसेच सामाजिक सुधारणांचे समर्पण यांना स्मरूण त्यांचा संपूर्ण जीवन प्रवास सावित्रीबाई फुले जयंती व पुण्यतिथी निमित्त थोडक्यात मोजक्या शब्दात मांडण्याचा प्रयत्न केलेला आहे.
आपणास हा लेख नक्कीच आवडला असेल. या लेखातील सदर माहिती वेगवेगळ्या माध्यमातून आमच्या वाचनात आलेली आहे, हि माहिती तुमच्या पर्यंत पोहचवण्याचा आमचा हा प्रामाणिक प्रयत्न आहे. तरी तुम्हाला हा लेख आवडल्यास त्यावर लाईक, कमेंट आणि शेअर करू शकता.
या लेखातील सावित्रीबाई फुले जयंती पुण्यतिथी स्टेट्स शुभेच्छा कोट्स मेसेजेस तुम्ही तुमच्या मित्रपरिवार, नातेवाईक,शुभचिंतक यांना ऑनलाईन पद्धतीने पाठवू शकता.
धन्यवाद.
